6 ـ گزینش صحنه‏های درس‏آموز تاریخی در تبیین قصه‏ها.

قرآن کریم کتاب تاریخ نیست تا وقایع‏نگارانه در هر قصه آنچه رخ داده است بنگارد، بلکه تنها به بیان بخشهایی می‏پردازد که با هدف آن (هدایت) هماهنگ باشد. سپس آن را به عنوان سنّت الهی (فلسفه تاریخ) بازگو می‏کند.

مثلا ً، نام حضرت موسای کلیم (علیه‏السلام) بیش از صد بار در قرآن کریم آمده و قصّه آن حضرت در 28 سوره به طور گسترده تبیین شده است؛ اما بخشهایی که به تاریخ و قصّه محض باز می‏گردد، مانند ثبت تاریخ میلاد و وفات آن حضرت در قرآن نیامده، بلکه به نکات حسّاس و آموزنده داستان پرداخته است.

[تسنیم، جلد 1 - صفحه 48]

5 ـ پیوند دادن مسائل جهان‏شناسی با خداشناسی.

یکی از مهمترین تفاوتهای قرآن کریم با کتب علمی این است که کتب علمی تنها به بررسی و تبیین سیر افقی اشیا و پدیده‏های جهان می‏پردازد؛ مثلاً معدن‏شناس می‏گوید آنچه اکنون در دل زمین یا کوه به صورت معدن خاصی وجود دارد از میلیونها سال قبل چه تطوراتی را پشت سر گذاشته و پس از این نیز با گذشت میلیونها سال، چه تحولاتی را در پیش رو دارد؛ اما قرآن کریم که کتاب هدایت و نور است، نه کتاب علمی محض، سخن از سیر عمودی پدیده‏های جهان و ارتباط آن از یک سو با مبدأ و از سوی دیگر با معاد دارد؛ یعنی از مبدأ فاعلی و مبدأ غایی سیر و تحول موجودات سخن می‏گوید

[تسنیم، جلد 1 - صفحه 46]

4 ـ داوری قاطع نسبت به اقوال و آرایی که از دیگران نقل می‏کند.

قرآن کریم همانند برخی از کتب متداول، مجمع اقوال نیست تا آرای مختلف را نقل کند و بین آنها داوری نکند، بلکه نقلهای آن با داوری همراه است. از این رو، اگر مطلبی را نقل کند و سخنی در ابطال و ردّ آن نیاورد نشانه امضا و پذیرش آن است؛ چنانکه از فرزند صالح حضرت آدم (علیه‏السلام) نقل می‏کند که معیار پذیرش عمل در نزد خدا تقواست: (قال إنّما یتقبّل الله من المتقین) و آن را ردّ نمی‏کند و از این رو در برخی روایات این جمله با عنوان «قول الله» نامیده شده است و در کتب فقهی نیز به عنوان قول الله مطرح است.

[تسنیم، جلد 1 - صفحه 45]

قرآن کریم نمی‏تواند مانند کتب علمی تنها به تبیین مسائل علمی و جهانشناسانه بپردازد و یا مانند کتب اخلاقی تنها به اندرز بسنده کند یا همتای کتابهای فقهی و اصولی به ذکر احکام فرعی و مبانی آنها اکتفا کند و به طور کلی شیوه‏های رایج و معمول در کتب بشری را در پیش گیرد. این کتاب الهی در رسیدن به اهداف خود که با اهداف رسالت پیامبر جهانی، حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) متحد است، روشهای ویژه‏ای را برگزیده است، که به برخی از آنها اشاره می‏شود:

1 ـ استفاده گسترده از تمثیل برای تنزّل دادن معارف سنگین و متعالی، که بحث آن گذشت.

2 ـ بهره‏گیری از شیوه جدال احسن و پایه قرار دادن پیش‏فرضهای مقبولِ خصم، در احتجاج با کسانی که در برابر اصل دین یا خصوص قرآن سرسختی نشان می‏دهند.

3 ـ آمیختن «معارف و احکام» با «موعظه و اخلاق»، و «تعلیم کتاب و حکمت» با «تربیت و تزکیه نفوس» و پیوند زدن مسائل نظری با عملی و مسایل اجرایی با ضامن اجرای آن

[تسنیم، جلد 1 - صفحه 44]

چون قرآن نسبت به تفهیم فرهنگ فطرت رسالت ویژه دارد، پس هیچ یک از داوریهای افراطی‏ها یا تفریطی‏ها درباره آن راست نیست؛ گروهی برای انحصار حجیّت در روایت و روی‏گردانی از قرآن، آن را بی‏زبان و اَبْکم پنداشتند و جز اَلْغاز و معمّاهای غیر مفهوم چیزی برای آن قائل نبودند، عدّه‏ای زبان آن را رمز محض به معارف باطنی پنداشتند که غیر از اَوْحَدیِّ مرتاضْ اَحَدی به آن دسترسی ندارد و گروهی نیز به ابتذال گراییده، صِرف دانستن عربی را برای فهم قرآن کافی انگاشتند و افراد عادی را برای فهم معانی قرآن صالح پنداشتند و نیاز به علم تفسیر را انکار کردند؛ همه این اوهامِ منسوج، منسوخ است.

[تسنیم، جلد 1 - صفحه 38]